Je gebruikt komma's, punten, uitroeptekens en vraagtekens. Fijn! Die leestekens maken je tekst beter leesbaar. Maar er zijn nog meer leestekens. (Hoe) gebruik je die?
Dubbele punt
Zo:
Na een dubbele punt volgt een opsomming, een omschrijving, een uitleg of een citaat. De tekst na de dubbele punt begint meestal met een kleine letter. Je gebruikt alleen een hoofdletter na een dubbele punt in een citaat of als er meerdere zinnen volgen.
Ik zei nog zo: "Doe het niet." Waarom niet? Er zijn teveel redenen om op te noemen: het is niet leuk, het is moeilijk en het geeft geen voldoening. Oh...
Puntkomma
Zo;
Aangezien ik groot voorstander ben van punten en komma's zou je denken dat ik heel blij word van puntkomma's, maar eerlijk gezegd gebruik ik ze nooit. Ik bedoel, het is niet echt een komma en het is niet echt een punt; "maak gewoon een keuze", denk ik dan.
Een puntkomma ligt tussen een punt en een komma in. Net als een punt sluit een puntkomma een zin af; net als een komma maakt een puntkomma duidelijk dat er een directe band is met de volgende zin.
Eigenlijk is een puntkomma nooit echt nodig. Behalve dan in een opsomming die uit woordgroepen of delen van zinnen bestaat. Maar om eerlijk te zijn, vermijd ik ze daar meestal ook, door de opsomming anders in te delen. (Opsommigen zijn awesome.)
Aanhalingstekens
"Zo" en 'Zo'
Dubbele aanhalingstekens worden vooral gebruikt om een letterlijk citaat weer te geven. Enkele aanhalingstekens worden voor verschillende dingen gebruikt.
Zo worden enkele aanhalingstekens bijvoorbeeld ook wel voor citaten gebruikt. Dat is niet fout, maar juist omdat je enkele aanhalingstekens voor meerdere dingen gebruikt, doe ik dat zelf nooit. (Behalve als je toevallig een citaat in een citaat hebt, want anders wordt het zo onoverzichtelijk.)
Je gebruikt enkele aanhalingstekens ook om vaktermen, zelfbedachte woorden of woorden uit een andere taal even uit te lichten. Dit doe je per woord alleen de eerste keer. Je geeft dan aan dat dit woord 'anders' is door er even de nadruk op te leggen. (Onze Taal heeft een mooi overzicht voor het gebruik van enkele aanhalingstekens.)
Ohja, citaten, daar zijn dus ook weer regels voor. De belangrijkste: staan de leestekens binnen of buiten de aanhalingstekens? (De komma staat er meestal buiten, de rest staat er meestal binnen.) Ook daarvoor verwijs ik even naar de regels voor citaten van Onze Taal. ("Is Redigista liever lui dan moe?" vroegen de lezers zich af. "Ik zie het liever als efficient", antwoordde zij.)
(Ronde) haakjes
(Zo)
Zoals je in de voorgaande paragrafen hebt kunnen lezen, ben ik een grootverbruiker van haakjes. Haakjes kunnen om een deel van een zin of om een hele zin gezet worden. Je gebruikt ze als je iets wil verduidelijken of extra informatie geeft.
Het openingshaakje en sluitingshaakje vormen eigenlijk altijd een mooi paar. Behalve natuurlijk in emoticons. Sommige mensen gebruiken het sluitingshaakje ook in een opsomming, maar dat is erg ouderwets en niet aan te raden.
Liggende streepjes
Zo- en Zo- en Zo_
Ja, streepjes komen in allerlei vormen en maten: lang, kort, hoog (nouja, midden) en laag. En ze worden op lekker veel verschillende manieren gebruikt.
Het korte liggende streepje wordt onder andere als volgt gebruikt:
- als verbindingsstreepje in woordsamenstellingen: zwart-witfoto, ex-man;
- als weglatingsstreepje om dubbele woorden te voorkomen: kinderbroeken en -truien;
- als opsommingsstreepje in plaats van bolletjes (al hebben bullets altijd mijn voorkeur);
- als afbreekstreepje om een woord aan het eind van een regel af te breken (al heeft het gehele woord op de volgende regel altijd mijn voorkeur).
Het lange liggende streepje wordt onder andere als volgt gebruikt:
- als gedachtestreepje om een zijdelingse gedachte binnen de zin
te markeren:
Ineens kwam er een vrouw - ze leek op Claudia - op me aflopen. - als uitlegstreepje om binnen de zin een kleine uitleg te
geven:
Aan het eind van de dag - na zestig kilometer fietsen - was ik doodmoe.
Het lage liggende streepje wordt ook wel underscore genoemd. In teksten doe je hier niets mee. En ook online (in url's) geniet het korte liggende streepje eigenlijk de voorkeur. Weg ermee dus.
Gedachtepuntjes
Zo…
Je gebruikt drie punten achter elkaar om aan te geven dat een gedachte niet wordt afgemaakt. Of om een plotselinge onderbreking, lange pauze, of spanningsopbouw weer te geven...
Met een duur woord worden deze puntjes samen ook wel 'beletselteken' genoemd. Een beletsel is namelijk een belemmering of hindernis, en drie puntjes tussen twee haakjes geven aan dat er een stuk tekst mist. Je laat dan expres een stuk tekst weg (meestal uit een citaat) om te focussen op de voor jou belangrijke boodschap: "We denken daarbij aan (...) handhygiëne, omdat (...)"
Nog wat leuke leestekens op je toetsenbord
Vierkante haakjes of blokhaken
[Zo]
Deze gebruik je om iets tussen haakjes te zetten in een zin die al tussen ronde haakjes staat. Ook gebruik je ze voor redactionele ingrepen: tekst die tussen vierkante haken staat geven aan dat het om een opmerking gaat die niet in de tekst hoort, maar die iets over de tekst zegt. [Tips voor de designer]
Schuine streep en backslash
/Zo\
De backslash wordt eigenlijk nooit gebruikt, alleen hier en daar in programmeertalen en computerbestanden. Met de slash kun je juist vele kanten op:
- in keuzemogelijkheden: m/v, en/of
- in vaste afkortingen: t/m, a/d
- in afkortingen ipv 'per': km/h, 24/7
Accolades
{Zo}
Vooral gebruikt bij programmeren.
Punthaakjes
Vooral gebruikt bij HTML-tags.
Ik ben vast nog leestekens, regels en gebruiksmanieren vergeten. En ook leestekens die gebruikt worden in de typografie heb ik weggelaten. Hè? Hé! ¿Mañana? ¡Mañana! Wat een #fête &*+%. Geeft niet. Je hoeft niet alles te weten om beter te worden. Tot schrijfs!
